آیا تربیت کودکان بدون تنبیه و تشویق ممکن است؟
امروزه روش ها و رویکردهای فرزندپروری نوین دیگری وجود دارند که والدین براساس هدفشان که داشتن فرزندی شاد با روان سلامت است می توانند آن ها را انتخاب کنند اما اگر هدف پدر و مادر صرفا تربیت فرزندی مطیع و تابع است می توانند با رویکرد تشویق و تنبیه پیش بروند و در آینده شاهد آسیب های این روش باشند!
چرا تنبیه نه؟
زمانی که کودک کاربدی می کند معمولا می گویند برو داخل اتاقت و بیرون نیا و به رفتار بدت فکر کن. این نوع مواجه والدین و اطرافیان با کودک این پیام را به کودک می دهد: مامان یا بابا در این لحظات نمی خواهد مرا ببیند و بشنود و عصبانیت یا ترس یا ناراحتی ام را نمی پذیرد پس من وقتی خوبم که خشمگین یا ناراحت نباشم و این احساسات من پذیرفته نیست این رفتار احساس سردرگمی و کلافگی و نادیده گرفته شدن و ضعف و ناتوانی برای کودک تداعی می کند چون کودک نیازمند والدین است و در این شرایط هم نیاز دارد که احساساتش دیده شود. اتفاقا در این شرایط باید به کودک توجه کنیم با او حرف بزنیم تا متوجه شویم که چه فکر و احساسی پشت رفتار کودک بوده و باعث شده رفتار غیرقابل انتظاری از خودش نشان بدهد.
اگر احساسات و افکار کودک در مواقع تجربه احساسات ناخوشایند مدام از طرف والدین نادیده گرفته شود یا انکار شود کودک در آینده به بزرگسالی تبدیل می شود که احساساتش را نشان نمی دهد اصطلاحا صورت سنگی می شود یا خیلی از مواقع خودش شناختی نسبت به احساساتش ندارد.
نکته: اگر پدر یا مادر در این موقعیت ها هیجانی رفتار می کنند یا نمی توانند رفتار مناسب با کودک نشان بدهند بهتر است اول ببینند خشم و ترس وعصبانیت کودک در این شرایط چه فکر و احساسی در آن ها ایجاد می کند.
چرا تشویق نه؟
وقتی برای ارزشمندی و دوست داشتن کودک قید و شرط می گذاریم او درک می کند که فقط تحت شرایط خاصی که مدنظر والدین است ارزشمند و دوست داشتنی است کودک این پیام را دریافت می کند که ارزش من مهم نیست عملکرد من مهم است و این پیام احساسات ناخوشایندی مثل احساس بی ارزشی،احساس شکست، دوست داشتنی بودن با قید و شرط و ذاتا دوست داشتنی نبودن را در کودک به وجود می آورد.
آسیب های این سبک فرزندپروری
۱. با تشویق و تنبیه و محروم کردن ظاهر قضیه را می پوشانیم ولی اتفاقات پشت سرش و مسائل و نیاز کودک به توجه و احترام و درک شدن، نیاز به بازی و وقت گذرونی و تفریح را متوجه نمی شویم و سرکوب می کنیم و ریشه ماجراهای مختلف را پیدا نمی کنیم.
۲. انگیزش بیرونی و کنترل بیرونی
اگر کودکی منبع کنترلش بیرونی است و خانواده بخواهند با سبک فرزندپروری تنبیه و تشویق جلو بروند کودک تا وقتی آن ها هستند با تشویق و تنبیه رشد می کند و عملکرد کودک وابسته به تشویق و تنبیه والدین می شود و یا این کودک فردی مطیع خواهد شد که همیشه و همه جا تابع دیگران و دوستانش است که این ویژگی فرد را مستعد آسیب پذیری می کند.
۳. اولین چیزی که تشویق و تنبیه هدف قرار می دهند عزت نفس انسان است.وقتی من احساس نکنم موجودی دوست داشتنی هستم و با رفتارهای والدینم ناخودآگاه این پیام را دریافت کرده باشم هر چقدر تلاش کنم و موفق باشم اما در درونم احساس ارزشمندی ندارم.
ترغیب جایگزین تشویق
پس تنبیه و دعوا هنوز وجود دارد و تشویق هم نوع مدرن تنبیه است و همان آسیب و فشار را دارد. با ترغیب کودک یعنی با توصیف و برجسته سازی توانمندی ها و تلاش های کودک می توانیم به همان هدفی که با تشویق می خواستیم به آن برسیم دست پیدا کنیم ولی بدون آسیب زدن به کودک.
هنوز در خانواده ها مسائلی وجود دارد و مطرح می شود که نشآت گرفته از سبک فرزندپروری و روش آسیب زای تنبیه و تشویق خانواده ها در نسل گذشته است برای مثال پدر به مادر می گوید چون از بچه به خوبی مراقبت نکردی سرکار نرو یا چون با من بد رفتار کردی نمی توانی به خانه مادر و پدرت بروی!
در حاضر جامعه نسبت به قبل آگاه تر شده است اما متاسفانه امروزه آسیب هایی که بچه ها از تنبیه می بینند هنوز وجود دارد و یک سیکل معیوب اتفاق افتاده چون آگاهی وجود دارد اما هنوز رفتارهای نادرست در قبال فرزند هم وجود دارد.تاثیر آسیبی که پدر و مادر از نسل قبل دیده اند زنجیروار منتقل می شود ما زمانی می توانیم قطع کننده این زنجیر باشیم که آسیب بدرفتاری های دوران کودکی را درمان کنیم .والدینی که کتک می زنند باید از روانپزشک و روانشناس کمک بگیرند چون آسیب تنبیه ها قابل جبران نیست.
فراموش نکنیم که یادگیری و تقویت خیلی از مهارت ها برای بچه ها نیاز به آموزش دیدن و راهکارهای ویژه ای که از طرف متخصصان تعریف شده است دارد.مثل مدیریت هیجان که نیاز به آموزش دارد.
در نهایت اگر آموزش ها به دلیل اختلال کودک یا اشتباهات والدین در فرزندپروری قابل اجرا نیست باید از درمانگر کمک بگیریم تا متناسب با نیاز و ویژگی های کودک و خانواده خدمات و راهنمایی های کاربردی و لازم را دریافت کنیم.