لایو مشترک مرجان حسینی زاده روانشناس کودک نوجوان و خانواده با دکتر ویدا ایمانی فلوشیپ فوق تخصصی اختلالات خواب با موضوع نقش خواب در رشد و عملکرد کودک و خانواده و اختلالات خواب

اهمیت خواب و اختلالات خواب

نصف طول عمر کودکان و یک سوم طول عمر بزرگسالان در خواب سپری می شود به همین دلیل داشتن خواب کافی و با کیفیت مهم و قابل اهمیت است. اهمیت خواب در سلامتی به دلیل تاثیر بر روی سیستم‌های مهمی مثل سیستم عصبی و سیستم ایمنی و غدد و همچنین روی رفتار نقش پر رنگی دارد. با توجه به اتفاقات اخیر مقالات نشان داده اند کسانی که اختلال خواب یا مشکلات خواب بیشتری دارند بیشتر از کسانی که مشکلات خواب را تجربه نمی کنند به کرونا مبتلا می شوند. تفاوت علائم و نشانه‌های مشکلات خواب در کودکان و بزرگسالان مشکلات و اختلالات خواب در بزرگسالان با نشانه هایی مثل بی حوصلگی و کسالت و کمبود انرژی برای انجام فعالیت روزانه، تجربه خواب آلودگی در طول روز و اختلال در حافظه و تمرکز همراه است و اختلال در متابولیسم همان کسانی که رژیم مناسب دارند اما متناسب با رژیم کاهش یا افزایش وزن اتفاق نمی‌افتد و اختلال خواب در آنها باعث پرخوری یا چاقی می شود. همچنین بی خوابی و بدخوابی یکی از دلایل عمده تصادفات در بزرگسالان است. ولی کودکان علائم اختلال در خواب را به‌صورت بیش‌فعالی نشان می‌دهند تحریک‌پذیری بیشتری دارند و به قول والدین انرژی تمام نشدنی دارند چرا که کودک در شب و موقع خواب به آرامشی که باید تجربه کند نمی رسد و همین حالت در طی روز هم ادامه خواهد داشت. نشانه اختلال خواب در نوجوانان معمولا با بروز رفتارهای تهاجمی اتفاق می افتد نوجوانان به سمت رفتارهای بوردرلاین و رفتارهای خطرناک پیش می روند.این اختلال خواب و اختلال رفتاری والدین و کل خانواده را درگیرمی کند و باعث ایجاد یک سیکل معیوب در خانواده می شود.والدین کم خواب و بی‌حوصله می شوند و به دنبال آن احتمال کودک‌آزاری و استرس بیشتر در خانواده و فرزندان به وجود می آید. شیوع اختلالات خواب یک‌ سوم مردم اختلالات خواب را به‌صورت مزمن تجربه می‌کنند در چهار ماه اول تولد بیست تا سی درصد کودکان اختلال خواب دارند که معمولا به دلیل مشکلات جسمانی مثل سنگ کلیه، رفلاکس یا کولیک است. اما در سنین مدرسه و نوجوانی بیست و پنج تا پنجاه درصد تعداد کودکان و نوجوانان این اختلال را به دلیل رفتارهای غلط و عادت‌های غلط  والدین و خانواده که برخی به شکل عادتی ادامه پیدا کرده است دارند.

اختلال خواب

اختلال در تعدادساعات خواب: که می توانیم آن را به این صورت توجیه کنیم که اختلال فقط در تعداد ساعات خواب نیست پس اگر  کسی هشت تا ده ساعت خواب کافی دارد به معنای نداشتن اختلال در خواب نیست چون فقط یکی از اختلالات، اختلال در تعداد ساعات خواب است. عدم پیوستگی مشکل دیگری که می تواند در روند خواب وجود داشته باشد  که هم در کودک و هم در بزرگسال باعث بیدارشدن از خواب به صورت مکرر و طی نشدن به ترتیب مراحل خواب می شود. خواب چندین مرحله دارد که هر کدام از اهمیت زیادی برخوردار است به عنوان مثال یک مرحله اثرگذار بر یادگیری است اگراین مرحله خواب کوتاه شود فرد دچار اختلالات حافظه و یادگیری می شود. از طرف دیگر کیفیت خواب مطرح است افرادی که بعد از خواب، احساس خستگی دارند و دچار عدم کیفیت در خواب هستند. کیفیت نداشتن خواب می‌تواند دلایل مختلفی مثل مشکلات تنفسی، تشنج، بی‌قراری پا، دیدن خواب زیاد و کابوس داشته باشد. اختلال بعدی اختلال در ساعت های بدنی: به طورمثال کسی که هشت ساعت خواب با کیفیت دارد ولی اختلال در سیستم ایجادشده به دلیل تمایل به خوابیدن در پنج صبح تا یک ظهر این هشت ساعت را با کیفیت می خوابد ولی ساعت خوابش با ساعت بیرونی تطابق ندارد باعث ایجاد اختلال در زندگی و ترشحات هورمونی شده چون ساعت بدنی باید با ساعت بیرونی تطابق داشته باشد. اختلال بعدی کسانی هستند که به‌اندازه کافی می‌خوابند اما در طی روز خواب‌آلودگی را تجربه می‌کنند.کسانی که دندان قروچه یا شب‌ادراری دارند.

مقدار خواب موردنیاز در هر گروه سنی

مقدارخواب کافی در بزرگسالی از فرد به فرد با توجه به شرایط هرکس متفاوت است به‌همین دلیل اعدادی که گفته می‌شود میانگین است.

نوزادان (۱۲_۳ ماه):۱۴_۱۵ساعت

کودک (۳_۱سال):۱۴_۱۲ساعت

کودک (۵_۳سال): ۱۲_۱۱ساعت

کودک (۱۲_۶سال): ۱۱_۱۰ساعت

نوجوان (۱۸_۱۲سال):۹.۵_۸.۵ساعت

بزرگسال (۱۸به بعد):۹_۷ساعت

سالمندان: ۸_۶ساعت

نکته: ۱.۵ساعت طول می کشد تا بدن آماده خواب شود به دلیل شروع تاثیر بعد از آغاز ترشح هورمون ملاتونین.

نقش مادر در تشکیل چرخه خواب نوزاد از بدو تولد:

مادر از بدو تولد در تنظیم چرخه خواب کودک نقش پررنگی دارد. همه ما برای خواب به هورمونی نیاز داریم که ترشح آن از روشنایی و تاریکی محیط منشاء می گیرد، نوزاد تازه متولد شده چون ۹ماه در یک محیط تاریک قرارداشته حالا بعد از تولد مادر می تواند چرخه خواب و شب و روز را برای او تشکیل دهد که بتواند بعد از ۴ماه توقع خواب مناسب برای نوزاد داشته باشد. مادر با رعایت و توجه به چند نکته مثل روشن نکردن همه نورهای اتاق در شب موقع شیر دادن به نوزاد، تاریک نکردن اتاق و خانه در طول روز به بهانه خواباندن نوزاد،کم کردن تدریجی نوراتاق نزدیک به زمان خواب نوزاد و روشن کردن اتاق با نور طبیعی یا چراغ درصبح و القا شب و روزمی تواند نقش خود را برای تنظیم چرخه شب و روز نوزاد به درستی ایفا کند.

آیا ریتم خواب و بیداری نوزاد از زمان بارداری مادر تعریف می شود؟

تا حدودی آرامش یا استرس و نامنظمی خواب و کم تحرکی و تغذیه مادر روی فعالیت جنین به دلیل ارتباط درونی مادر با جنین تاثیرگذار است  مثلا زیاد شیرینی جات خوردن مادرباعث افزایش فعالیت جنین در شکم مادر می شود و بهتر است مادر ریتمی را داشته باشد حتی اگر فعالیت کمی دارد. ولی ترشح ملاتونین جنین تحت تاثیر فعالیت مادر نیست.

چه زمانی بحث اختلال خواب در بچه ها مطرح می شود؟

وقتی کودک یا نوجوان سه شب در هفته مشکلات خواب را از هر نوعی و در بیشتر از ۳ ماه تجربه کند بحث اختلال خواب مطرح است ولی اگر یک ماه طول بکشد نیاز به اقدام وجود دارد تا از اختلال خواب مزمن جلوگیری کنیم.

تاثیر درمان اختلالات خواب در کودکان

IQ بچه هایی که اختلال خواب آنها درمان شده است ده عدد بیشتر از کسانی است که مشکلات خواب آنها درمان و اصلاح نشده است.

درمان و اصلاح مشکلات خواب در تمام عملکردهای فرد و زندگی تاثیرگذار است در عملکرد اجتماعی و رفتاری، تحصیلی و شغلی

نکته: درمان اختلال خواب در کودکان لزوما دارویی نیست بعد از بررسی مشکلات جسمانی احتمالی مثل کمبودآهن و منیزیم،مشکلات لوزه و عفونت گوش و.. بررسی عادات و روتین خانواده و اصلاح آنها، درمان و راهکارها از فرد به فرد متفاوت است.

نکته:علت پسرفت های خواب در سنین ۴_۳ سالگی و افزایش ترس ها و وابستگی ها و مشکلات خواب پیشرفت تکاملی کودک و رشد قوه تخیل در حالیکه کودک دارای قوه استدلال نیست می باشد.

نکاتی برای کمک به برنامه خواب خانواده(نوزاد،کودک،نوجوان،بزرگسال)

۱. چند ساعت اخر منتهی به خواب ساعات آرامی را با انجام دادن بازی های ارام و قصه گویی برای بچه فراهم کنیم.و کودک را هیجان زده نکنیم به یاد داشته باشیم خستگی زیاد و هیجان زدگی قبل ازخواب باعث فعالیت بیشتر مغز و مانع خواب راحت کودک می شود.

۲. شکلات و شیرینی و مولتی ویتامین ها را صبح و عصر به کودک بدهیم و ازعصر به بعد از دادن شیرینی و شکلات به بچه ها پرهیز کنیم.

از خوردن موادغذایی کافئین دارمثل قهوه نوشابه و شیرینی جات ۴_۶ساعت قبل از خواب پرهیزکنیم مخصوصا مادران شیرده

۳. یک الی دو ساعت قبل از خواب شرایط خانه را تغییر دهیم نورها تدریجی کمتر شود بازی ها کم کم جمع و جور شوند تا ذهن کودک موقع خواب درگیربازی ناتمام مانده ای نباشد و ترجیحا این ساعت برای کودک دراتاق خودش بگذرد حتی همراه با انجام فعالیت موردعلاقه خودش.

۴. دمای اتاق کودک متناسب با خواست و تمایل خودش باشد.

۵. اگر بچه ای به شدت وابسته است و به عنوان مثال برای خوابیدن احتیاج دارد دست مادر را بگیرد یا مادر او را نوازش کند این عادات مرحله به مرحله باید اصلاح شود تا وابستگی از بین برود.

۶. از شیردادن به نوزاد تا لحظه به خواب رفتن پرهیز شود و زمانی که نوزاد خواب آلود است و در آستانه خواب ، او را در تخت خودش قراردهیم و اجازه دهیم خودش بخوابد.

۷. تا ۶_۴ماهگی نوزاد می تواند با والدین یا خواهر یا برادر هم اتاق باشد اما هم تخت نمی تواند باشد.

۸. اگر کودکی به دلیل بیماری مثل تب احتیاج به مراقبت بیشتردرهنگام خواب دارد او را از محیط خوابش جدا نکنیم و درصورت نیاز بهتر است والدین و مراقبین به اتاق کودک بروند و کودک را به اتاق خود نیاورند.

۹. حداقل دوساعت قبل از خواب از تبلت و موبایل استفاده نکنیم روی ترشح هورمون خواب یا همان ملاتونین تاثیرگذار است و باعث می شود بیداری‌های مغزی بیشتر شود.

۱۰. ساعت خواب و بیداری در روزهای تعطیل و غیرتعطیل مشخص و منظم باشد و تفاوت ساعت خواب و بیداری در روزهای تعطیل بیشتراز یک ساعت نباشد.

۱۱. برای خواب بچه ها از دارو استفاده نکنیم مخصوصا اگر صرفاً توصیه دیگران است.

اگر نیاز به مشاوره داشتید به شماره  2446 624 901 98+ در واتساپ پیام بدهید.