طبق تحقیقات، مشخص شده است که بازی درمانی برای کاهش اضطراب کودکان با سنین آسیب پذیر بین 3 تا 16 سال موثر است. بازی درمانی علاوه بر کاهش اضطراب، می تواند احساسات منفی، پرخاشگری را نیز کاهش دهد; و توانایی های اجتماعی و عملکرد تحصیلی کودکان مبتلا به اختلالات اضطرابی را بهبود بخشد. اختلالات اضطرابی از جمله اختلالات با بیشترین شیوع هستند. شیوع اختلالات روانی در کودکان و نوجوانان در جهان به 13.4٪ می رسد و بیشترین درصد اختلالات اضطرابی در مقایسه با سایر اختلالات روانی 6.5٪ است . شروع این اختلال به طور متوسط ​​در سنین 6 تا 17 سالگی اتفاق می افتد.

اختلالات اضطرابی در کودکان می تواند به اشکال مختلف رخ دهد، مانند:

• اختلال اضطراب جدایی
• اختلال هراس اجتماعی
• اختلال اضطراب عمومی
• اختلال هراس با یا بدون آگورافوبی
• اختلال وسواس فکری-عملی
• فوبیاهای خاص

اختلالات اضطرابی در دوران کودکی در صورت عدم درمان به موقع تأثیر قابل توجهی بر عملکرد زندگی کودک دارد. اضطراب در کودکان همزمان با سایر اختلالات روانی که در خطر مهار عملکرد و رشد کودکان هستند، ایجاد می شود.

شرایطی که می تواند با اضطراب همراه باشد شامل اختلالات عاطفی، رفتاری،تحصیلی، اختلالات اجتماعی و همچنین موانع در انجام وظایف روزانه است. همچنین مشخص شده است که خطراتی وجود دارد که می تواند رفاه یا شادی کودکان را مختل کند.

اختلالات رفتاری که اغلب در کودکان مضطرب مشاهده می شود شامل فشار یا کناره گیری از موقعیت های اجتماعی، به ویژه با همسالان و همچنین احساس افسردگی است.

اگر کودکان درمان مناسب دریافت نکنند، این اختلال اغلب تا بزرگسالی ادامه می یابد و با انواع پیامدهای منفی طولانی مدت ارتباط تنگاتنگی دارد.

نشانه های اصلی اضطراب

• علائم فیزیولوژیکی
• علائم رفتاری
• علائم شناختی یا ذهنی

اختلالات اضطرابی یکی از واکنش های اصلی کودکان در برابر خطری است که می تواند به ناسازگاری تبدیل شود. این یک واکنش عادی به شرایط استرس زا یا موقعیت های جدید است. اضطراب اغلب به عنوان ترس، نگرانی یا شرم تعبیر می شود.

ترس واکنش کلی کودک به موقعیت ها و اشیاء مختلف است که ممکن است به او آسیب برساند. ترس معمولاً یک واکنش سالم یا سازگار است که کودکان را در برابر خطرات محافظت می کند; و آنها را برای تهدیدها، اغلب با “مبارزه یا فرار” آماده می کند. ترس یا واکنش های اضطرابی می تواند بسیار نگران کننده باشد و کودک را تا حدی مهار کند.

اضطراب می تواند توسط عوامل زیادی ایجاد شود. در یک دوره زمانی طولانی گسترش می یابد و می تواند عملکرد روزانه را مختل کند. تعداد زیادی از کودکان واکنش های ترس و اضطراب بیش از حد و یا مداوم را تجربه می کنند که عملکرد روزانه آنها را به شدت مختل می کند.

برای کاهش اظطراب کودکان چه کنیم؟ 

درمانگران و والدین یا مراقبان برای تشخیص اختلالات اضطرابی در کودکان و همچنین پیامدهای احتمالی بلند مدت این اختلالات اهمیت بسزایی دارند تا بتوانند مداخلات مناسب با رشد کودک را انجام دهند.

برای کاهش اضطراب، بیشتر از درمان رفتاری شناختی (CBT) استفاده می کنند. اما این روش در برخی از کودکان موثر نیست.

عوامل جمعیت شناختی و اختلالات بالینی می تواند بر اضطراب کودکان تأثیر بگذارد. مانند:

• شدت علائم
• تفاوت در وضعیت اجتماعی و اقتصادی (SES)
• تشخیص بیماری های ژنتیکی
• خلق و خو
• سایر اختلالات رفتاری

به همین دلیل بازی درمانی برای بهبود اثربخشی درمانها در مقایسه با سایر درمانهایی که به طور گسترده مورد استفاده قرار گرفته اند، مانند CBT، خانواده درمانی و گروه درمانی، مورد نیاز است.

بازی درمانی چیست؟

بازی درمانی یک مداخله بالینی است که به طور گسترده مورد استفاده قرار می گیرد و به طور موثر به ویژه در مورد کودکان استفاده می شود.

بازی درمانی بازی زبان کودکان است. کودکان از طریق بازی ها خود را بیان می کنند، دنیای خود را کشف می کنند و یاد می گیرند. از بازی می توان به عنوان وسیله ای برای کمک به درمانگران و مراقبین با کودکان استفاده کرد و به آنها در بیان احساسات و عواطف خود کمک کرد.

نتایج تحقیقات نشان می دهد که بازی درمانی در کودکان مبتلا به اختلالات اضطرابی برای کاهش سطح اضطراب در کودکان پیش دبستانی و سنین مدرسه موثر بوده است.

بازی درمانی علاوه بر اینکه می تواند اضطراب را کاهش دهد، می تواند به بهبود مهارت های اجتماعی در کودکان مبتلا به اختلالات اضطرابی نیز کمک کند. بازی درمانی همچنین در سنین مختلف، جنس ها و مشکلات فعلی موثر است.

بازی درمانی اگرچه اثبات شده است، اما در میان 50 نوع درمان مختلف اضطراب در کودکان طی 50 سال گذشته قبل از 2015، رتبه چهارم را دارد.

تاثیر بازی درمانی برای اضطراب کودکان

بازی درمانی استفاده سیستماتیک از مدل های نظری برای ایجاد فرایندهای بین فردی است که در آن درمانگران با استفاده از قدرت درمانی بازی ها به مشتریان کمک می کنند تا از مشکلات مختلف روانی کودکان جلوگیری یا آنها را حل کرده و به رشد و نمو مطلوب برسند.

• بازی درمانی برای کودکانی باشد که رفتارهای مشکل ساز مختلفی از قبیل عقب گرد، اضطراب، خشم شدید، پرخاشگری و ترس از خود نشان می دهند; روشی ایمن، طبیعی و بدون مزاحمت را به کودکان ارائه می دهد تا از حوادث ناخوشایند زندگی عاری شوند.
• بازی درمانی برای اکثر کودکان صرف نظر از پیشینه قومی یا فرهنگی مناسب تلقی می شود. علاوه بر این، بازی درمانی می تواند به صورت جداگانه یا گروهی انجام شود.
• بازی درمانی را می توان برای کودکان زیر پنج سال، پیش دبستانی، تا کودکان مدرسه ای انجام داد. کودکان از طریق فعالیت های بازی می توانند دانش و مهارت خود را به روش های مختلف توسعه دهند.
• بازی با کمک به کودکان برای کسب اعتماد به نفس و تسلط، به آنها فرصت یادگیری می دهد; و آنها را قادر می سازد تا با جهان تعامل داشته باشند; و به رشد آنها کمک می کند.
• بازی درمانی به کودکان کمک می کند اعتماد به نفس و مهارت های خود را توسعه دهند. این امر با تسلط بر ترس، کسب مهارت و یادگیری کارهای جدید به دست می آید. کودکان احساسات را از طریق عمل آزاد می کنند. از تفکر خلاق برای حل مشکلات استفاده می کنند. درباره احساسات و توانایی های خود تصویر بهتری می سازند.
• بازی درمانی یا ارائه اتاق بازی برای کودکان، می تواند سطح اضطراب کودکان را کاهش دهد. در کودکان مبتلا به اضطراب مواجه با جراحی، انجام بازی درمانی قبل و بعد از عمل در کاهش اضطراب موثر بوده است.

بازی درمانی و اضطراب اجتماعی و تحصیلی

اضطراب اجتماعی معمولا با مشکلات عزت نفس پایین همراه بوده است. هنگام انجام بازی درمانی سطح اضطراب کودک به میزان قابل توجهی کاهش می یابد. کاهش اضطراب اجتماعی باعث افزایش عزت نفس و مهارت های اجتماعی کودکانی است که در طول روند بازی درمانی توسعه می یابند. اضطراب بالا همچنین در کودکانی با مشکلات تحصیلی مانند عملکرد تحصیلی ضعیف و اختلالات یادگیری، مشاهده می شود.

در کودکان دارای مشکلات اضطرابی اجتماعی و تحصیلی، 8 تا 10 جلسه به مدت یک هفته با ترکیب بازی ها و موضوعات یا فعالیت های کودکان انجام می شود.

به نظر می رسد بازی درمانی زمانی موثرتر است که در زمینه بازی گروهی که شامل موضوعات زیادی است انجام شود. کودکان در بازی می توانند با افزایش مهارت های دیگر مانند مهارت های اجتماعی و عملکرد تحصیلی بهتر برای کودکان در سنین مدرسه، که با مشکلات اضطرابی کودکان ارتباط تنگاتنگی دارد، رشد کنند.

انواع بازی برای بازی درمانی

بازی مورد استفاده در درمان در کودکان مبتلا به اختلالات اضطرابی متناسب با رشد کودک بسیار متنوع است.  عملکرد بازی در اجرای بازی درمانی به عنوان یک وسیله و نمادی برای بیان و یادگیری کودکان است. بازی به کودکان این حس را می دهد که قادر به حل مشکلات و تسلط بر تجربیات و ایده های جدید هستند تا بتوانند به ایجاد اعتماد به نفس و پیشرفت کمک کنند.

این نشان می دهد که بازی درمانی می تواند در کودکانی که اضطراب ناشی از عملکرد تحصیلی ضعیف را تجربه می کنند نیز استفاده شود.

• بازی که شامل فعالیت های جسمی و حسی است به رشد توانایی های حسی – حرکتی کودکان کمک می کند.
• بازی های فیزیکی شامل توپ، طناب پرش، ریکشا، اسکوتر و جعبه است.
•  بازی های حسی (لمس کردن، گوش دادن، دیدن، بو کردن یا چشیدن) شامل اسباب بازی های آبی، آلات موسیقی، لوله های حبابی، مهره ها و طناب ها و پازل است.
• بازی های تقویت خلاقیت شامل خاک رس یا مداد رنگی، رنگ، کاغذ رنگی، خمیر و قیچی است.
• بازی های اجتماعی شامل عروسک هایی با لباس های قابل شستشو، لباس بزرگسالان، ماشین، هواپیما و خانه عروسک است.
• بازی های سازنده شامل بلوک ها و جعبه ها می شود.

همچنین هر بازی با توجه به ویژگی های بازی مزایای متفاوتی دارد.

بازی مورد استفاده در بازی درمانی می تواند به عنوان یک مداخله مناسب برای دنیای کودک، که مترادف فعالیت های بازی است، مورد استفاده قرار گیرد. ثابت شده است که بازی در کاهش اضطراب کودکان و کمک به توسعه مهارت های گوناگون که از رشد کودکان حمایت می کند، موثر است.

نتیجه

بازی درمانی موثر به عنوان مداخله ای برای کاهش اختلالات اضطرابی در کودکان استفاده می شود. انواع بازی های مورد استفاده بسته به نوع، سن و سطح رشد کودک بسیار متفاوت است. انجام انواع مختلف بازی های درمانی را می توان در بحث های مختلف مانند اجتماعی، تحصیلی، پزشکی به کودکان داد. بازی درمانی علاوه بر کاهش احساسات اعتیاد، می تواند هوش منفی را کاهش دهد، کارایی را افزایش دهد، عزت نفس را افزایش دهد و عملکرد تحصیلی کودکان مبتلا به اختلالات اضطرابی را بهبود بخشد.

برای فرزندپروری بهترین دوره ای که یک والد آگاه میتواند بگذراند دوره ی کودک من است که در آن به تمام سوالات شما برای “همیشه” پاسخ داده خواهد شد. 

مرجان حسینی زاده
روانشناس کودک، نوجوان و خانواده

اگر نیاز به مشاوره داشتید به شماره  2446 624 901 98+ در واتساپ پیام بدهید.