اصول قصه گویی برای تقویت مهارت های گفتار و زبان کودک
وقتی با والدین در مورد قصه گویی صحبت می کنیم والدین می گویند فرزند ما به کتاب و قصه خوانی علاقه ندارد و بعد از دو یا سه صفحه خسته می شود.
در این مواقع از والدین می پرسیم که خودشان چه میزان نسبت به کتاب و کتاب خوانی و قصه گویی برای کودک علاقمند هستند؟ مهمترین اصل، لذت بردن ما از کاری است که انجام می دهیم.
اگر صرفا برای رفع تکلیف و بااجبار و بدون علاقمندی سراغ کتاب خواندن برای کودک برویم بدون شک کودک احساس می کند و اشتیاقی برای شنیدن و همراهی نخواهد داشت. نکته اصلی و مهم دیگر انتخاب کتاب خوب است، برخی از والدین می گویند مشغله زیاد و رسیدگی به کارها و سایر وظایف مادری یا پدری باعث می شود نتوانیم فرصتی برای انتخاب کتاب مناسب اختصاص بدهیم،با توجه به اینکه انتخاب کتاب مناسب با کودک کاری وقت گیر محسوب می شود.
چگونه از گفتاردرمانگر برای انتخاب کتاب مناسب با کودک کمک بگیریم؟
هر کودک با کودک دیگر در هر رده سنی که قرار دارد نیازهای آموزشی گفتار و زبان متفاوتی دارد. اگر بعد از وارد شدن به کتابفروشی از فروشنده بخواهیم کتاب متناسب با محدوده سنی کودک ما به ما معرفی کند او معمولا کتابی را معرفی می کند که محدوده سنی متناسب با سن کودک داخل کتاب نوشته شده است در صورتی که گاهی کتاب مناسب فرزند ما محسوب نمی شود به دلیل اینکه سطح زبانی فرزند ما با سن شناسنامه ای هماهنگ نیست یا به این دلیل که گاهی محتوی کتاب خوب نیست ولی تصاویر خوب است یا برعکس. بنابراین اگر والد کودک طبیعی هستیم و مخصوصا اگر والد کودک با اختلال گفتار و زبان حتما از گفتاردرمانگر راهنمایی بگیریم و در مورد سطح زبانی کودک اطلاعات به دست بیاوریم و کمک بگیریم که چه محدوده ای از کتاب ها را می توانیم انتخاب کنیم پس راهنمایی گفتاردرمانگر هدایتی برای پیدا کردن مجموعه ای از کتاب های متناسب با سطح زبانی و کلامی کودک است.
پس در ابتدا محدوده ای از کتاب ها را مشخص می کنیم و بعد با توجه به علاقمندی کودک و شرایط و مسائل روزمره کودک از بین کتاب های تعیین شده اولیه انتخاب می کنیم .این کار می تواند در دو مرحله صورت بگیرد، در مرحله اول بدون کودک به کتابفروشی می رویم و با توجه به نکاتی که باید مدنظر داشته باشیم تعدادی کتاب مشخص می کنیم و در مرحله بعد به همراه کودک به کتابفروشی می رویم و کتاب های انتخابی را به کودک نشان می دهیم که از بین آن ها کتابی که برایش جالب تر است را انتخاب کند،وقتی این اتفاق میفتد و کودک لذت خرید کتاب را تجربه می کند برای خواندن کتاب هم حتما اشتیاق خواهد داشت.
چگونه قصه بگوییم که بچه ها علاقمند به شنیدن قصه شوند؟
سطح زبانی کودک را در نظر می گیریم و متناسب با همان اگر لازم است جملات را تغییرمی دهیم، به یاد داشته باشیم که لازم نیست تمام داستان و جملات را بگوییم و تصاویر هم بهترین راهنما هستند. گفتاردرمانگر می تواند به شما کمک کند که بدانید چه سطحی از روایت کردن کافی است شاید کتاب داستانی باشد اما در حد توصیف تصویر کفایت می کند. یا وقتی کودک می خواهد کتاب بخواند و قصه گویی را تمرین کند باز هم گفتاردرمانگر راهنمایی می کند که چه سطح انتظاری از کودک برای روایت داشته باشیم .
زمان کتاب خوانی مهم است کتاب خواندن حتما نباید درست قبل از خواب کودک باشد، زمانی که کودک گرسنه نباشد یا خواب آلود نباشد و تمایل به تعامل بیشتر با والدین دارد قطعا می تواند زمان مناسبی باشد.
توجه کنیم که خودمان از این فعالیت به همراه کودک لذت ببریم و مشارکت فعال داشته باشیم. موقع تعریف قصه باید کودک درونمان فعال باشد، اگر خشک و بی روح از روی کتاب بخوانیم توجهی از طرف کودک دریافت نمی کنیم، صدای خود را متناسب با شخصیت های اصلی داشتان تغییر بدهیم و کمی نقش بازی کنیم و زبان بدن استفاده کنیم. از محتوی قصه برای بازی کردن با کودک کمک بگیریم، بعد از پایان تعریف کردن داستان، پرداختن به قصه را ادامه بدهیم و تکرار کنیم، کلید اساسی برای درک بهتر کلمات و جملات به کار بردن آن ها در زندگی روزمره است، مخصوصا برای کودکان دارای اختلال که تکرار و به کار بردن برای آن ها نقش پررنگ و تاثیرگذاری در یادگیری و آموزش دارد. گاهی والدین بیان می کنند که فرزند ما همیشه خواهان شنیدن قصه های تکراری است و نمیخواهد قصه جدیدی بشنود در این مورد جای نگرانی نیست و اشکالی ندارد اگر کودک تمایل دارد یک قصه را مدتی بشنود.
قصه در یادگیری و آموزش و تقویت مهارت های کلامی نقش پررنگی دارد ولی حواسمان باشد که موقع قصه گویی در چاله آموزش بیش از حد نیفتیم،از قصه گویی به عنوان فرصتی برای بازی و تعامل بیشتر با کودک استفاده کنیم. اگر فرزند ما دچار اختلال گفتار و زبان است، حتما از گفتاردرمانگر در مورد اینکه هر بار روی چه نکاتی متمرکز شویم و برای آموزش چه مهارتی وقت بگذاریم برنامه و راهنمایی دریافت کنیم و مرحله به مرحله پیش برویم.
چه ضرورتی دارد که ما به عنوان والدین قصه گوی خوبی باشیم؟
در واقع مهارت قصه گویی پلی است برای ورود به مدرسه. تحقیقات نشان می دهد ناتوانی در روایتگری در کودکان و ضعف مهارت زبانی می تواند در عملکرد تحصیلی تاثیرگذار باشد و یا به بیانی دیگر یادگیری قصه گویی و تقویت این مهارت پیش بینی کننده وضعیت تحصیلی محسوب می شود.
خیلی از اوقات وقتی خانواده ها برای مشکلات اختلال گفتار و زبان بچه ها مراجعه می کنند در اولین قدم متخصصان از آن ها می خواهند که یک قصه برایشان تعریف کنند که خیلی از اوقات کودک می بینیم کودک در اولین مرحله دچار ضعف است. والدینی که بچه هایی بدون اختلال دارند شاید در این زمینه احساس نیاز نکنند چون کودک در مسیر رشد جملات و واژه ها را یاد می گیرد ولی این مسئله برای کودکانی که دچار اختلال زبان و گفتار هستند حیاتی تر است چون یکی از بهترین بستر ها برای آموزش و تقویت مهارت زبانی و کلامی قصه گویی است.
وقتی قصه وارد جلسه درمانی کلینیک گفتار و زبان می شود هر جلسه یک درس جدید برای آموزش کودک محسوب می شود و برای اینکه والدین بتوانند در خانه به خوبی این کار را انجام بدهند و بتوانند الگوی خوبی باشند اگر احساس ضعف و کمبود مهارت می کنند بهتر است در کارگاه ها و دوره های مرتبط شرکت کنند و یاد بگیرند که هر بار موقع قصه گویی چطور مهارت های کلامی و زبانی را تقویت کنند.
چگونگی و باید و نباید انتخاب محتوی داستان:
ما سطوح قصه گویی متفاوتی داریم برای برخی از قصه ها دو مورد دانش و تئوری ذهن مطرح است. قصه هایی که به لحاظ درک برای کودک دشوار است مثل داستان های خیالی، سطح بالایی از قصه گویی را میطلبد و مخصوص زمانی است که کودک با بسیاری از مفاهیم و تفاوت ها آشنایی پیدا کرده است، درباره قصه های روزمره مهارت کسب کرده است و تفاوت بین واقعیت و خیال را آموخته در غیر اینصورت نباید سراغ داستان های خیالی برویم چون احتیاج به تصورات سطح بالاتری دارند و صرفا داشتن تصاویر جذاب در کتاب کافی نیست، دانش کودک را باید در نظر بگیریم. مقدار توجه و تمرکز را نیز باید در نظر بگیریم که آیا کودک می تواند با کمک این تصاویر مفهوم کلمه و جمله را به خاطر بسپارد.
به طور کلی هر بار انتخاب کتاب و داستان مناسب از بین محدوده کتاب هایی باشد که گفتاردرمانگر مشخص کرده است.
قصه چه اجزایی دارد و ما باید به چه چیزهایی توجه کنیم؟
قصه دو ساختار ریز و درشت دارد:
ساختار درشت: شخصیت های داشتان به درستی معرفی شوند. روال منطقی و زمانی به خوبی رعایت شوند. نقطه آغاز و پایان مشخص باشد و داستان بدون سرانجام رها نشود. روابط علت و معلولی درست بیان شود. کودک متوجه مفاهیم داستان شود و بتواند از آن ها استفاده کند.
ساختار ریز: جملات و کلمات صحیح بیان شوند و الگوی گرامری خوب و متناسبی برای کودک باشد.