دوزبانگی چیست؟
وقتی کودک از دو یا چند زبان برای تعامل در محیط استفاده می کند پدیده دوزبانگی شکل می گیرد.
نکته:دوزبانگی با مفهوم غریب دیگری که در ایران وجود دارد و به کودکانی که انیمیشن و تلویزیون را با زبان دیگری تماشا می کنند و در خانه چند کلمه با زبان دیگری می گویند و به انها دوزبانه می گویند نیست!
دوزبانگی با مفهومی که در ایران رواج پیدا کرده است یعنی کودک صرفا با تماشای تلویزیون چند کلمه به زبان دیگری حرف می زند حتی می تواند آسیب زا باشد ولی با مفهوم اصلی یعنی یادگیری زبان دیگری با حس و لمس و تجربه کردن در محیط می تواند باعث افزایش بعضی از توانمندی ها و هوش کودک شود.
دوزبانگی می تواند در ایران هم اتفاق بیافتد وقتی کودک در خانواده ای کرد زبان یا ترک زبان است در حالیکه زبان جامعه فارسی است و او در معرض هر دو زبان در محیط و در تعاملات قرار می گیرد.
سن یادگیری دوزبانگی؟
اگر بچه ای در ایران به دنیا امده باشد و خانواده مهاجرت کنند و دغدغه خانواده پیدا کردن زمان مناسب برای قرار گرفتن درمحیطی با زبان دیگری باشد در اینجا می گوییم زمان خاصی وجود ندارد چون کودک زبان دوم را ناخوداگاه در محیط و در ارتباط با دیگران یاد می گیرد.
اما اگر بچه بعد از مهاجرت و در کشور دیگری متولد شود دغدغه خانواده ها این است که چه زمانی زبان مادری را شروع کنیم و چه زمانی زبان دوم را شروع کنیم؟
اگر فاکتورهایی وجود دارند مثل شاغل بودن والدین که کودکان این خانواده ها باید بعد از ۱.۵ سالگی به مهد بروند، درحالیکه در این سن کودک هنوز زبان مادری را بلد نیست و در مهد زبان دیگری را می شنود مسئله خاصی وجود ندارد چون کودک می تواند هر دو زبان را در محیط بیاموزد.ولی بهتر است تا جایی که امکان دارد ظرف زبان مادری کودک پر شود یعنی از وقتی کودک به دنیا می آید تعاملات و گفتگوهای در خانواده به زبان مادری باشند.
گاهی اوقات زبان مادر و پدر مثل هم نیست و ایرادی ندارد هر دو می توانند با کودک صحبت کنند.تحقیقات نشان داده است که اگر یک زبان یادگرفته شود یادگیری زبان بعدی راحت تر هم می شود یا معمولا گفته می شود اگر می توانید تا دو سالگی خانه بمانید و محیط را غنی از زبان مادری کنید در این صورت هم کودک گاهی با حضور در محیط هایی مثل پارک زبان محیط را می شنود و آشنا می شود.
باوراشتباه در مورد گیج شدن کودک:
هم تجربه بالینی هم تحقیقات نشان داده می دهد اتفاق خوبی است به این معنا که کودک دو سیستم زبانی دارد و به راحتی می تواند به انها دسترسی پیدا کند.در صورتی که مشکل زمانی وجود دارد که کودک موقع صحبت لغتی را پیدا نکند یعنی به سرعت نمی تواند ازسیستم دیگری استفاده کند.
در سن سه سالگی کودک اگاه می شود که چند سیستم زبانی در اختیاردارد مثلا می داند با پدر با یک زبان صحبت می کند و با مادر با یک زبان دیگر.
آیا قرار گرفتن در محیط قبل از یک سالگی برای یادگرفتن زبان دوم بهتر است؟
در کتاب ها گفته شده است برای دوزبانه محیطی به دلیل تجربه محیطی و شکل گیری سیناپس ها هر چه زودتر بهتر است.ولی اساس ساختار زبان هم مهم است و بهتر است شکل گرفته باشد،سال های اول زبان مادری و پدری حتما اهمیت زیادی دارد.
حداکثر تا چه سنی برای دوزبانه محیطی بهتر است؟
تحقیقات نشان داده است تا سن هفده سال و چهار ماهگی اگر زبان دوم در محیط شروع بشه برای سطح نیتیو دیر نمی شود.
نکته:هرچه زودتر بهتر برای دوزبانه محیطی و تعاملی است.ولی در ایران نه.اگر بچه ای دارید که زبان دوم برایش کاربردی ندارد صبر کنید تا زبان مادری جا بیافتد،دو سال یا بیشتر.
سه سالگی بهترین زمان است برای وقتی که زبان دوم کاربردی ندارد و صرفا به خاطرعلاقمندی به هر چه زودتر دوزبانه شدن فرزندمان داریم.
مقاومت بچه های دوزبانه نسبت به زبان مادری:
مقاومت بچه ها به این دلیل است که صحبت به زبان محیط برای آنها راحت تر است.زبان محیط معمولا و به طور طبیعی زبان غالب می شود.پدر و مادر می توانند صحبت کردن به زبان فارسی را ادامه بدهند و در گفتگو با فرزندشان فارسی پاسخ بدهند و موقعی که بچه ها فارسی صحبت می کنند تشویقشان کنند ولی اجبار و کشمکش برای استفاده از زبان مادری نداشته باشند.
رشد و اختلال زبان در کودکان دوزبانه:
وقتی راجع به دوزبانه حرف می زنیم شبیه وقتی است که می خواهیم راجع به رشدزبان یک زبانه حرف بزنیم.
در ۱۵ماهگی به جای توجه به تعداد کلمات قابل بیان برای کودک به فهم او از محیط و پدر و مادر توجه کنیم و حالا انتظار دو سه کلمه هم داریم.
اختلال گفتار و زبان در یک زبان اتفاق نمی افتد،اگر در گفتار و رشد زبان مادری مشکلی وجود دارد از گفتاردرمانگر بخواهیم ارزیابی دوزبانگی کند.و به گزارشی که مهدها از بچه ها و رضایت از عملکردشان دارند اکتفا نکنیم.
تشخیص اوتیسم در کودکان دوزبانه
اگر کودک اصولی و محیطی و کاربردی زبان دوم را یاد بگیرد باعث اختلال در رشد زبان و گفتار نمی شود.اما دوزبانه های دیجیتالی در معرض تاخیر در صحبت و مشکوک بودن به اوتیسم قرار می گیرند.
تاخیر در زبان مادری و نگرانی از فراموشی زبان مادری بعد از مهد:
در آینده زبان غالب و حاکم زبان محیط می شود ولی زمانی که بچه با والدین است کیفیت تعاملات به زبان مادری را بالا ببرید.
راهکار برای کودک سه ساله ای که با تلویزیون و بدون تعامل دوزبانه شده است و کم صحبت می کند:
بهتر است تلویزیون حذف شود یا حداکثر یک ربع تماشا کند،محیط با حرف زدن ،شعر خواندن، کتاب خواندن غنی شود تا وضعیت بهتر شود.چون اگر کودکی به طور مادرزادمشکلی نداشته باشد ولی در محیط فقیر قرار بگیرد نمودار رشدی اش افت می کند.
زبان مادری یا پدری؟
برتری نسبت به زبان هم وجود ندارد،هردو پیرو زبان خودشان باشند اگر درست و مرتب با زبان خودشان حرف بزنند جای نگرانی نیست.