با کودک لجباز و حرف گوش نکن چگونه برخورد کنیم ؟

چرا وقتی ازش یه چیزی میخوام انگار یه جای دیگه ست و چندین بار باید حرفم رو تکرار کنم و بازم به حرفم گوش نمی کنه؟
چرا وقتی میگم سریع یه کاری رو بکن، یه جوری با آرامش، بی خیالی و بی توجهی رد میشه که دو ساعتم بگذره میبینم هنوز کارش رو انجام نداده!!!

میدونین مسئله کجاست؟ متاسفانه والدین اشتباها فکر میکنن فرزندشون با کُند انجام دادنِ کارها، داره بهشون توهین میکنه یا باهاشون لج کرده. فکر میکنن بچه عمدا خودش رو به نشنیدن میزنه یا داره تنبلی میکنه. در نتیجه میخوان به شیوه های مختلف به فرزندشون بگن: “تو باید به حرفی که من بهت میزنم توجه کنی و حتما انجامش بدی! چون من مادرتم! چون من پدرتم! و تو باید به ما احترام بذاری!” اما برای اینکه به حرفم گوش نمی کنه نیاز به بررسی های بیشتری است.

والدین احساس خطر میکنن که اگر فرزندانشون گوش به حرف نکنن، اونها قدرتِ مدیریت خونه رو از دست میدن!
اینجاست که والدین “خودشون” مشکل دارن.
چه کسی از اینکه بچه ای کاری رو که میگه انجام نده، (مثلا اتاقش رو جمع نکنه یا براش چای نیاره) با خودش فکر میکنه قدرتش زیر سوال رفته؟! و احساس میکنه بهش بی احترامی شده؟
کسی که به رئیس مرئوسی اعتقاد داره. یکی دستور میده و دیگران بی معطلی دستورش رو اطاعت میکنن.
یکی بالاتره و دیگران پایین تر. بنابراین وقتی این انتظارشون عملی نمیشه احساس میکنن دیگه قدرت و احترامی ندارن.
من خانواده های زیادی رو ویزیت کردم که ازین مساله نگران بودن. درصورتیکه سبک فرزندپروری خانواده به خوبی بررسی بشه و مشکلی نداشته باشن؛ همچنین مشکلات رفتاری جدی در فرزندان دیده نشه؛ می تونم بگم این برخوردِ بچه ها در شرایط زیر کاملا طبیعیه و والدین باید روی خودشون کار کنن:

1.متوجه نبودن خودِ والدین

یعنی خود والدین اصلا متوجه نیستن بچه شون توی چه حال و هوایی هست. چرا داره یه کاری رو انجام میده. با چه هدفی داره یه کاری رو میکنه.
والدین انقدر در دنیای واقع گرایانشون غرق شدن که بچه ها رو نمیبینن. اونا متوجه نمیشن وقتی دارن یه چیزی رو میگن، بچه تو عالمه خودشه، وسط بازیه و حالا نمی تونه با یه جمله شما سریع از دنیای خیالاتش بیرون بپره و یه کار دیگه بکنه.
بنابراین وقتیکه گوش به حرف نکردن بچه ها خیلی تکرار میشه:

اول، بررسی کنید شما در چه شرایطی با بچه تون حرف میزنید و ازش میخواید کاری رو بکنه. اگر وسط بازی، کارتون دیدن یا قصه گوییشه یا حتی وقتی فقط روی مبل نشسته داره فکر میکنه و تو خیالات خودشه؛ بهترین روش اینه که برید کنارش دستتون رو بذارید روی شونه اش، یه ذره از کارتون یا بازیش تعریف کنید، بهش نزدیک بشید، سوالی ازش بپرسید ببینید داره چیکار میکنه. بعد حرفی رو که می خواید بهش بزنید. به این میگن تکنیک جلب توجه. با این روش شما آرام آرام کودک رو از فضای خودش بیرون کشیدید و متوجه کار و شرایط دیگه کردید.
همچنین بهش زمان بدید؛ بگید “تا ده دقیقه دیگه” یا اگر تصوری از زمان نداره بگید “تا ده تا نقطه دیگه” یا “تا زمانی که موبایل من زنگ زد، فرصت داری بازیت رو جمع کنی یا کار خودت رو تموم کنی، بعد کاری که من بهت گفتم رو انجام بدی.”
مطمئن بشید او دقیقا متوجه حرف شما شده. مثلا ازش بپرسید: “پس قرار شد چیکار بکنی؟”
به علاوه  به بچه های کوچکتر از 8 سال، کارهایی که چند مرحله ای هستن رو مرحله به مرحله بگید. مثلا به جای اینکه بگیم: برو پایین بابا رفته خرید کرده، ازش خریدا رو بگیر بیار بالا بذار تو آشپز خونه…! میگیم: “تا ده دقیقه دیگه صدات میکنم بری پایین پیش بابا” وقتی دم در بود که بره پایین بگید “خریدها رو ازش بگیر بذار تو آسانسور” بعد که خرید ها رو آورد بالا “مرسی. حالا خریدها رو بذار دم آشپزخونه یا / بده دست من”

دوم، ببینید هدف بچه از کاری که داره میکنه چیه؟
فرض کنید بچه ای داره کنترل تلویزیون رو محکم میکوبه به میز؛

• اگر شما قبل از این توجه لازم رو به فرزندتون نشون داده اید (یعنی مدتی رو در روز باهاش بازی کردید، بارها به چشماش نگاه کردید، نوازشش کردید، درمورد مسائلی که اون دوست داره صحبت کردید) یا واقعا نمیدونه کارش اشتباهه (کنترل تلویزیون وسیله بازی نیست.) یا بلد نیست خودش رو سرگرم کنه و یا داره توجه طلبی منفی میکنه.

پس دقت کنید از اول تصور نمی کنیم که او میخواد الکی توجه طلبی کنه!
این طور مواقع، تا وقتی آسیبی متوجه بچه یا وسایل یا دیگری نیست، باید این رفتار او نادیده گرفته بشه. نه رو برگردونید (قهر نمی کنید)، نه حرفی بزنید، نه واکنشی ونه تذکری. هیچی.
اما اگر کارش آسیب زا بود، میریم کنارش به اندازه قد بچه رو بروش میشینیم؛ با صورت و صدای جدی کنترل رو توی دستش نگه میداریم (نه اینکه از دستش بکشیم یا عصبی بازی دربیاریم فقط کنترل رو تو دستش نگه میداریم) و مستقیم در چشمانش نگاه میکنیم، میگیم: “عزیزم، من فکر میکنم تو میخوای یه بازی بکنی که تق تق صدا بده. ولی این یه وسیله بازی نیست. این کنترل تلویزیونه. وقتی شما به میز میکوبیش، من نگران میشم نکنه خراب بشه و شما دیگه نتونی کارتونت رو ببینی یا من نتونم فیلم و سریال خودم رو ببینم. برای همین اینو نگهدار برو یه وسیله دیگه برای بازیت بیار بکوب روی فرش یا زمین” (مثلا یه قاشق بهش بدین بزنه زمین.)
اینجا در واقع از تکنیک معنادهی متفاوت استفاده میکنیم.
یعنی ما به رفتار کودک معنای دیگه ای میدیم که نگیم تو میخوای لج منو دربیاری و البته براش مرزی هم مشخص میکنیم “این وسیله بازی نیست منم نگران میکنه ولی اون یکی وسیله بازی شماست”
همچنین خیالش رو با پیشنهادی خوب راحت میکنیم. مثلا “تا تو اینو میزنی به زمین، منم میرم به کارام میرسم بعد از کارم (مثلا اتو کاری هام/ چک کردنِ ایمیل هام) باهم میریم بازی میکنیم. موافقی؟بعدش میخوای چه بازی بکنیم یا باهم چه کارتونی ببینیم؟”
پس دیگه خبری از تهدید و تنبیه که مثلا “دیگه نمیذارم تلویزیون ببینی” نداریم‌.
متاسفانه ساده ترین و دردسترس ترین روش، تنبیه کردنه. من هی بیام بگم اگه اینجوری بشه اینکارو میکنم. هی بچه رو از عاقبت کارش بترسونم!
یعنی وقتی بچه ای به صورت منفی داره توجه طلبی میکنه، ما هم به صورت منفی با قدرت طلبی او رو ساکت می کنیم! ضعف و اشتباه در ضعف و اشتباه!

• اگر وجدانا فرزند شما از ابتدا توجه لازم رو نگرفته (یعنی وقتی برای بازی، قصه گویی، گفتگو و نگاه و نوازش کردن او نذاشتید) تنها راه حل نشون دادن توجه با کیفیت به کودک یا نوجوانه.

مثلا وقتی بچه وارد خونه میشه به چشماش نگاه کنید. وقتی از بیرون میاد، از دم در تا زمانیکه میره تواتاقش تا لباساش رو عوض کنه، همراهش باشید نگاهش کنید؛ و با شوق وذوق با او حرف بزنید. گفتگوی مثبت داشته باشید. حالش رو بپرسید. حتی لوازمش رو باهم مرتب کنید (نه برای جمع جور اتاقش بلکه فقط برای همراهی با او). مثلا اگر اون کتاباش رو میذاره داخل کتابخونه، شما لباسش رو بزنید به جالباسی.

2.سبک زندگی عجولانه

یعنی انگار کل این خانواده (حرکاتشون، صحبت کردنشون و …) روی دورِ تنده!
انقدر پدر و مادر هول هستن که اتفاقا بیشتر از سایرین از گوش به حرف نکردنِ بچه هاشون گله دارن! (خود والدین یا دیر بلند میشن یا اضطراب دارن یا مسائل رو خیلی جدی میگیرن یا خیلی به خودشون سخت میگیرن که همه کارها باید تا فلان ساعت انجام بشه) . ممکنه فرزندان این خانواده ها هنوز به این همه استرس و سرعت و اضطراب خانوادشون آلوده نشده باشن. پس به نظر والدین به حرف های دیگران بی توجهن! درحالیکه فقط سرعت این بچه ها با سرعت تند خانوادشون تنظیم نیست.
سوال همیشگی من از خانواده های عجول اینه که :” با این همه عجله میخوای به کجا برسی؟”
“اگه اون کاری که میخوای تا نیم ساعت دیگه انجام بشه، نشه چی میشه؟ چه اتفاق هولناکی میفته؟”
از خودتون بپرسید با این همه عجله اگر به کاری هم که میخواید برسید، در قبالش چه بهایی دادید؟
هر روز صبح با عجله بچه ای رو بیدار میکنین تا تند تند صبحانه بخوره لباس بپوشه آماده بشه و با استرس به مدرسه برسه؛ و در قبالش، بچه رو از خودتون دور میکنید. چرا؟ چون با او به مانند یک انسانی که نیاز به زمان، توجه و ارتباط داره برخورد نکردید. براش وقتی برای گفتگو و بوس و بغل نذاشتید. پس کودک نه تنها از صبح های مدرسه و شمایی که مدام به او تذکر میدید عصبانی میشه، بلکه از درس و مدرسه ای که اینچنین به او تحمیل شده هم زده می شه.

چه کنیم؟
به بچه ها زمان بیشتری برای انجام کارها بدید و سرعت خودتون رو با بچه ها تنظیم کنید (مسلما منظورم از دست دادن فرصت های مهم و وقت تلف کردن های بیهوده نیست).
مثلا اگر فکر میکنید ساعت۶.۳۰ برای حاضر شدن بچه طبق سرعت خودش نه سرعت یا توانِ شما کافی نیست خب ۶ بیدارش کنید. اگر شما خودتون میخواید بیشتر بخوابید، پس هول کردن بچه نوعی “خودخواهیه”!
شما باید زمانِ برنامه ریزی خودتون رو با فرزندتون هماهنگ کنید. بچه ها خیلی وقتها تو رویاپردازی های خودشون هستن، و جالبه بدونید خیلی از موفقیت های آینده افراد به خاطر همین رویاپردازی های دوران کودکیشون بوده!
اما شما به خاطر هول بودنتون، مدام میخواید بچه رو بیارید تو واقعیت تا به کارهای روتین و سطحی برسه

3.طرد کردن

خیلی ها سوال میکنن چرا وقتی من سردردم یا بی حوصله و به بچم میگم الان وقت بازی نیست به حرفم گوش نمی کنه و بدتر به من میچسبه؟
وقتی شما تو حال و هوای خودتونید، بچه رو با رفتار و گفتارتون طرد میکنید.
مثلا میگید: “مگه نمیبینی دارم اخبار میبینم. الان وقت بازی نیست.”
بچه این جمله رو اینطور تعبیر میکنه: “اه برو اونور مزاحم. حوصلتو ندارم بچه بد. دوست ندارم ها !!”
چرا بچه ها جملات به ظاهر ساده شما رو به بدترین شکل تعبیر میکنن؟
چون شما مهمترین فرد زندگی اونها هستید. کسی که زنده موندن و رفع نیازهاشون به او وابسته ست. بنابراین از ترسِ از دست دادنِ شما اتفاقا بیشتر بهتون می چسبن و اصرار میکنن تا دوباره ذره ای از توجه شما رو به خودشون جلب کنن و آروم بگیرن.
اونها فکر میکنن، شما هم درست مثل اونا وقتی کسی رو دوست دارید باهاش بازی میکنید، نقاشی میکنید و حرف میزنید (چون همه دنیای اونها همینه). بچه ها واقعیت زندگی و موقعیت درست رو نمیشناسن و این وظیفه ماست که انواع موقعیت ها رو براشون توضیح بدیم.
پس، جلوی بچه ات به اندازه قد اون بشین، با عشق و توجه بهش نگاه کن. بازوی نرمشو نوازش کن. دستت رو بکن تو موهاش. قربون صدقه اش برو. بعد، بگو: “دارم توچشمات برق اینو میبینم که دوست داری باهم بازی کنیم. (کارتون ببینیم یا برات داستان بگم). ولی راستش رو بخوای انقد از صبح اینور و اونور دوییدم (سرکار مجبور شدم چشمام رو روی صفحه کامپیوتر نگه دارم یا خونه کار داشتم) که خیلی خسته شدم. مثل موبایلی که شارژش کم شده و داره خاموش میشه. برای همین الان واقعا احتیاج دارم بخوابم یا یه چای بریزم و در سکوت پاهام رو دراز کنم تا یه ذره شارژ بشم. وقتی شارژ شدم بهت قول میدم اصلا خودم صدات کنم که باهم بازی کنیم.”
و واقعا اینکارو بکنید. ما نباید از سکوت و همکاری بچه ها سوءاستفاده بکنیم.
باید بعد از استراحت صداش کنید، بگید: “عزیزکم، چند دقیقه پیش میخواستی یه چیزی برام تعریف کنی. الان شارژ شدم بیا بهم بگو.”
یه زمانایی هست ما مهمون داریم (یا معذوریتی داریم که باید عجله کنیم) مثلا میخواییم خونه رو مرتب کنیم. غذا آماده کنیم. اما بچه چسبیده به ما و متوجه نیست.
بدترین روش اینه که بگیم: “الان مهمونا میان اتاق نامرتبت رو میبینن میگن وای وای ببین چه پسریه!” یا “الان مهمونا میان اما هیچی نداریم بذاریم جلوشون بخورن!”
دست از این تربیت های ترس و تنبیهی بردارید.
آخه این چه مهمانیه که من قراره به خاطرش این همه تحقیر بشم. من اصلا این مهمونی رو نمیخوام. این چه آدم بی جنبه و بی خردیه که قراره بیاد تو اتاق من و بگه: “اه اه چه بچه بدی. یا چه بچه بی نظمی!”
خیر
اگر میخواین عجله تون رو به بچه نشون بدید بهش بگید: “میدونی امروز چه خبره؟ امروز قراره برامون مهمون بیاد چقدم قراره بهمون خوش بگذره. حالا بدو برو اتاق خوشگلت رو خوشگل تر بکن، که وقتی اومدن بتونید راحت باهم بازی کنید. وقتی اتاق مرتبت رو دیدن چشماشون برق بزنه بگن وای عجب اتاقی… چقد مرتب. ما دوست داریم حتی تو این اتاق بشینیم چایی بخوریم.”
خوشایندش بکنید و بهش انگیزه بدید.

مرجان حسینی زاده

روانشناس کودک،نوجوان و خانواده

اگر این نشانه ها در فرزند شما هست و نگران هستید حتما

همین حالا در واتس آپ به شماره 9016242446 98+ پیام دهید و مشورت بگیرید

یا برای گرفتن وقت مشاوره از خانم مرجان حسینی زاده اقدام کنید.